Wybrane zwyczaje i tradycje wielkanocne w Polsce
Treść
Święta Wielkanocne kończą czas Wielkiego Postu. Warto zaznaczyć, że to wyczekiwany okres rodzinnych spotkań, miłości oraz zadumy. Wielkanoc to również tradycje i zwyczaje ludowe. Część z nich jest nadal kultywowana, a niektóre zanikły. Powszechnie znane obyczaje to przede wszystkim: celebrowanie Niedzieli Palmowej, Droga Krzyżowa, święconka, Msza św. rezurekcyjna, śniadanie wielkanocne czy śmigus-dyngus. Niestety wielkanocnych dyngusiarzy, siude baby, czy chociażby dziadów dyngusowych można zobaczyć już tylko w nielicznych regionach Polski.
Wszystkie polskie tradycje wielkanocne są bardzo bogate i oryginalne. Warto się z nimi zapoznać i bliżej poznać ich wartość.
Niedziela Palmowa
Niedziela Palmowa zwana jest także Niedzielą Męki Pańskiej. W polskiej tradycji ludowej to Kwietna Niedziela lub Wierzbna Niedziela. Dzień ten został ustanowiony, by uczcić uroczysty wjazd Jezusa do Jerozolimy. Mieszkańcy witali wówczas Zbawiciela, machając gałązkami palmowymi. To właśnie Niedziela Palmowa rozpoczyna Wielki Tydzień i odczytany zostaje podczas Liturgii ewangeliczny opis powitania Chrystusa w Jerozolimie i poświęcenie palm.
Współczesne polskie tradycyjne palmy wielkanocne nie są zbyt podobne do tych, które rosną na Bliskim Wschodzie, ale symbolika jest ta sama. To przede wszystkim radość i triumf.
„Nasze palmy to gałązki wierzbowe, często upiększane bukszpanem, barwinkiem, cisem czy też widłakiem oraz papierowymi kwiatami. Bez wierzbowych witek nie ma tradycyjnej palmy wielkanocnej. (…) Gałązki kwitnącej wierzby nazywane „baziami”, „kotkami” czy „kocankami” w przekonaniu ludu wiejskiego posiadały dobroczynną siłę, ponieważ pojawiały się najwcześniej na wiosnę i niosły nadzieję na odrodzenie się życia” – informuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Wielki Tydzień
Wielki Tydzień rozpoczyna się Niedzielą Palmową. Czas ten kończy zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa w Niedzielę Wielkanocną. To właśnie w tym okresie Kościół rozważa najważniejsze wydarzenia związane z historią zbawienia. Warto dodać, że tradycja ludowa połączyła zdarzenia z Ewangelii z obrzędami wiosennymi. Wszelkie zwyczaje Wielkiego Tygodnia mają swoje wydarzenia zarówno liturgiczne, jak i ludowe.
Warto wspomnieć, że początek Wielkiego Tygodnia na dawnej wsi to był czas przede wszystkim przedświątecznych prac. Należały do nich generalne porządki w domostwie, otoczeniu oraz w całym gospodarstwie. Była zauważalna przede wszystkim radość z budzenia się przyrody do życia i pojawienia się pierwszych oznak wiosny.
„W Wielkim Tygodniu sadzono i szczepiono drzewa, wierząc, że wszystkie się przyjmą i pięknie będą się rozwijać. Gospodynie zajmowały się sprzątaniem chaty i całego obejścia. Bielono izby, upiększano wnętrza nowymi ozdobami, wypychano sienniki świeżym sianem, wietrzono ubrania, pierzyny, myto stoły, ławy, podłogi” – podaje ministerstwo kultury.
Święte Triduum Paschalne
Liturgia Świętego Triduum Paschalnego to całość rozciągnięta na trzy doby. Triduum znaczy trzy dni. Tradycją Kościoła rzymskokatolickiego Triduum oznacza trzy etapy misterium Odkupienia. To Wielki Czwartek (Msza Wieczerzy Pańskiej), Wielki Piątek (Liturgia Męki Pańskiej) oraz Noc Zmartwychwstania Pańskiego (Wigilia Paschalna).
„Etap pierwszy – pożegnalna uczta, czyli Ostatnia Wieczerza, oraz zapowiedź ofiary, etap drugi – wydarzenia Wielkiego Piątku zakończone śmiercią Chrystusa na krzyżu, etap trzeci – spoczynek w grobie i zmartwychwstanie. W istocie dla chrześcijan Triduum Paschalne trwa nieprzerwanie od Mszy Wieczerzy Pańskiej w wieczór wielkoczwartkowy, aż do Nieszporów Uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego w Niedzielę Wielkanocną wieczorem, uobecniając mękę, śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa” – podaje MKiDN.
Ważne jest, że Triduum Paschalne to jedyny czas w Kościele, kiedy odbywa się celebrowanie liturgii i „w perspektywie wiary zrównuje się z czasem, w których mają miejsce wydarzenia z życia Jezusa”.
W Wielki Czwartek Msza święta Wieczerzy Pańskiej celebrowana jest wieczorem i upamiętnia ona pierwszą Eucharystię odprawianą przez Jezusa Chrystusa w Wieczerniku. Jednym z jej elementów jest obrzęd Mandatum, czyli obmywanie nóg, który odbywa się raz z roku. Początki tej celebracji sięgają już VII wieku.
W Wielki Piątek zgodnie z tradycją nie odbywa się Eucharystia. Liturgia Męki Pańskiej sprawowana jest w godzinach popołudniowych, a kapłan w tym dniu ma czerwone szaty liturgiczne. To kolor nie tylko oznaczający męczeństwo, ale też królewską purpurę.
W Wielką Sobotę w kościołach święcony jest ogień, paschał, woda chrzcielna oraz pokarmy wielkanocne, które przynoszą wierni w koszykach. Wielka Sobota jest czasem wyciszenia, adoracji Chrystusa złożonego w grobie oraz oczekiwania na Jego zmartwychwstanie.
Wielkanocne pisanki
Od najdawniejszych czasów ze Świętami Wielkanocnymi związane jest jajko, które w tradycji chrześcijańskiej jest symbolem nowego życia. Dla porównania warto wspomnieć, że w tradycji ludowej jajko to wszelki początek: siły, zdrowia, płodności i miłości. To właśnie jajko jest jednym z najważniejszych elementów znajdujących się w koszyku wielkanocnym, który jest przynoszony do świątyń w Wielką Sobotę.
Pisanki są najbardziej kolorowym elementem Wielkanocy. Cieszą nie tylko dzieci, ale również dorosłych. Przygotowywane są zazwyczaj w Wielkim Tygodniu.
„Metod i techniki zdobienia jajek było i jest wiele. Najprostszą formą dekoracji jest pomalowanie jaj na jeden kolor i wtedy powstają kraszanki. Farb dostarczała przyroda. „Kraś” uzyskiwano z suszonych lub świeżych części roślin. Czerwony kolor otrzymywano z dębowego wywaru, brązowy – z łupin cebuli, zielony – z pokrzywy, młodych pędów zbóż ozimych, jemioły” – informuje ministerstwo kultury.
Pisanki można określić jako małe dzieła sztuki, które cieszą nie tylko oko, ale również serce, gdyż ich symbolika jest bardzo głęboka.
Święconka
W Wielką Sobotę wierni gromadzą się w kościołach bądź przy kapliczkach i przynoszą w koszykach pokarmy na wielkanocny stół (święconkę), które kapłani święcą. Wedle tradycji Kościoła katolickiego w koszyku umieszcza się m.in.: jaja, chleb, baranka, wędliny, sól, chrzan czy słodkości.
Chleb to symbol Komunii świętej. Mięso natomiast symbolizuje Baranka Paschalnego. Jajka są przede wszystkim znakiem nowego życia. Sól z kolei chroni od zepsucia.
Niedziela Wielkanocna, czyli Wielka Niedziela
Niedziela Wielkanocna, czyli Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego stanowi najważniejsze wydarzenie w kalendarzu Kościoła katolickiego, jest ona symbolem chrześcijaństwa. Świętowanie Wielkiej Niedzieli rozpoczyna się współcześnie (podobnie jak dawniej) od rezurekcji, czyli uroczystej Mszy św. której towarzyszy procesja.
Słowo „rezurekcja” wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza powstanie z martwych. Mszę w Niedzielę Wielkanocną rozpoczyna bicie dzwonów i trzykrotna procesja wokół kościoła na czele z krzyżem ozdobionym czerwoną stułą z figurą Chrystusa Zmartwychwstałego oraz monstrancją z Hostią.
Od lat celebracja liturgii rezurekcyjnej gromadzi liczne rzesze wiernych, którzy radość zmartwychwstania wyrażają głośnym śpiewem. Zazwyczaj towarzyszy pieść pt. „Wesoły nam dzień dziś nastał” i wiele innych.
Po uroczystej Mszy św. przygotowywane jest śniadanie wielkanocne, które poprzedza wspólna rodzinna modlitwa i dzielenie się jajkiem. Na wielkanocnym stole koniecznie muszą znaleźć się poświęcone pokarmy.
„Każdy region w Polsce może się poszczycić kulinarną tradycją wielkanocną. Wielkopolska słynie ze studzieniny, czyli galaretki z wieprzowych nóżek, Małopolska z chrzanówki (krzanówki) – zupy z różnego rodzaju mięs, wędlin, świeżego chrzanu, serwowanej z jajkiem, a Śląsk z murzin, czyli ciasta nadzianego wędlinami. Mimo zmieniających się mód kulinarnych na wielkanocnym stole nadal królują potrawy przyrządzane przez nasze prababcie, babcie i mamy. Są dania z jajek, wędliny, pieczone mięsa, żurek i słodkości z babą wielkanocną na czele” – informuje resort kultury i dziedzictwa narodowego.
Poniedziałek Wielkanocny
Poniedziałek Wielkanocny nie jest szczególnie uwzględniony w liturgii, jednak charakteryzuje się bogatą obrzędowością ludową. To dzień nazywany również Lanym Poniedziałkiem, dniem świętego Lejka, potocznie w niektórych regionach Polski oblewanką, polewanką albo zwyczajnie śmigusem-dyngusem.
Dawniej po rodzinnej i pełnej radości Niedzieli Wielkanocnej w drugi dzień świąt rozpoczynało się „szalone” świętowanie z wodą. Życie koleżeńskie i towarzyskie było bardzo urozmaicone. To właśnie podczas odwiedzin sąsiedzkich domów czy znajomych nawiązywały się nowe znajomości szczególnie wśród młodych ludzi.
Karolina Gierat/radiomaryja.pl
Żródło: radiomaryja.pl,
Autor: mj