Św. Hildegarda z Bingen. Księga II, wizja VII: wizja Szatana
Treść
Obrzydliwa, różnokolorowa poczwara – robak czy też smok – symbolizuje wiele rodzajów wad, grzechów i knowań, którymi samo zło zwodzi ludzi.
Scivias to pierwsze dzieło Hildegardy z Bingen, spisane przez nią z objawienia Pańskiego. Tytuł Scivias jest formą skróconą od sci vias Domini – „poznaj drogi Pana” – zdania o charakterze sentencjonalnym, ujętym w jeden wyraz. Tytuł zbioru odnosi się do zawartych w trzech księgach dwudziestu sześciu wizji, które są bardzo odmienne pod względem długości i opisu. Księgi Scivias, podobnie jak wizje, różnią się. Pierwsza – zawierająca sześć wizji – jest stosunkowo krótka, druga – z siedmioma wizjami – prawie dwa razy większa, wreszcie trzecia (trzynaście wizji) dwa razy tak obszerna jak pierwsza i druga razem wzięte. Według tradycji spisanej przez Teodoryka w Vita Hildegardis tytuł utworu został Hildegardzie objawiony, natomiast viae, opisane w tytule dzieła, są alegorycznie związane z Regułą św. Benedykta i tak je należy tłumaczyć.
Scivias spisywano przez dziesięć lat – od 1141 do 1151 roku – i zbiór ten pozostał najbardziej znanym spośród dzieł mistyczki. Kolejne wizje, których literacki zapis sporządził pierwszy sekretarz Hildegardy, Volmar, zostały uznane i zatwierdzone przez papieża Eugeniusza III i synod w Trewirze. Uznanie najwyższych władz kościelnych zapewniło Scivias duże zainteresowanie i popularność, także wśród ludzi świeckich.
Konstrukcja zbioru jest prosta: księgi, jak wspomniano, zawierają odpowiednio sześć, siedem i trzynaście wizji. Podział na trzy księgi odwołuje się do symboliki cyfry trzy – liczby Osób Trójcy Świętej. Pierwsza i druga księga zawierają razem wizji trzynaście, tyle samo co księga trzecia. Części dotyczą odpowiednio: porządku stworzenia, odkupienia i uświęcenia świata. Sposób zapisania wizji pozostaje jednorodny, choć skomplikowany. Visio otwiera opis wizji – obrazu, za którym następuje szereg różnej długości capitula – rozdzialików komentujących oglądane na załączonej iluminacji elementy widzenia, niekiedy także odnoszących się do ustępów Pisma Świętego, innych autorów czy pojęć i zwyczajów.
Każdy opis właściwej wizji kończy wspólna dla danej księgi formuła, po której następuje rozwinięcie obrazu. Interpretacji tekstu Hildegarda dokonywała bardzo starannie, słowo po słowie, zdanie po zdaniu, zupełnie tak samo, jak pisarze monastyczni interpretowali tekst Pisma Świętego. Pierwsze eksplikacje dotyczą zawsze rzeczy oglądanych w widzeniu, które są przez autorkę alegorycznie tłumaczone, następne rozdziały wyjaśniają doktrynę i prawidła świata ziemskiego, symbolicznie ukazane we wcześniejszym obrazie. Hildegarda, jako osoba wychowana w kulturze monastycznej, odnajdywała swoje miejsce w tradycji Starego Testamentu i Ojców Kościoła. Słowa otwierające kolejne księgi, a przede wszystkim Incipit, wskazują, że słowa mistyczki odniosą się nie tylko do samego obrazu widzenia, ale także do spraw ziemskich. Zawsze zgodnie z wolą Bożą, której przedmiotem i wyrazicielem jest człowiek. Wszystkie fragmenty o charakterze pouczeniowym i alegorycznym zostały wytłumaczone w kolejnych capitulis, a treść wyjaśniającą wprowadzają pytania Quid est hoc? lub Quomodo?, w trzeciej księdze dodatkowo pojawia się zdanie Hoc tale est. Ponadto każdą z wizji wieńczy wspólna dla danej księgi formuła. Są to odpowiednio: „Unde quicumque scientiam in Spiritu sancto et pennas in fide habet, iste admonitionem meam non transcendat, sed eam in gustu animae suae amplectendo percipiat” – dla księgi pierwszej, „Sed qui vigilantibus oculis videt et sonantibus auribus audit, hic mysticis verbis meis osculum amplexionis praebeat, quae de me vivente emanat” – w księdze drugiej i „Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in ardente amore speculi mei ad verba haec anhelet et ea in conscientia animi sui conscribat” – w księdze trzeciej.
Przed rozpoczęciem lektury warto także zapoznać się z przyjętymi zasadami edytorskimi. Każdą wizję otwiera opis obrazu mistycznego, w tym tekście wyróżniony pogrubioną kursywą; za nim następuje szereg różnej długości capitula – rozdzialików komentujących elementy widzenia, niekiedy także odnoszących się do ustępów Pisma Świętego, innych autorów czy pojęć i zwyczajów. Każdy opis wizji właściwej kończy wspólna dla danej księgi formuła, po której następuje rozwinięcie obrazu.
Wprowadzenie. Księga II, wizja VII
Jest to wizja Szatana, którą Hildegarda umieściła na końcu drugiej księgi, by nadać jej znaczenie osiowe. Opis szatańskich knowań i kuszenia kończy księgę, podobnie jak obietnica anielskiego świata wieńczyła księgę pierwszą. Wizja końca Szatana poprzedza zwycięski dramat zamykający księgę trzecią.
Obrzydliwa, różnokolorowa poczwara – robak czy też smok – symbolizuje wiele rodzajów wad, grzechów i knowań, którymi samo zło zwodzi ludzi. Podobnie jak w poprzedniej wizji Kościoła, Hildegarda dzieli chrześcijan wedle stopnia ich wiary i sprawiedliwości. Szatan zwodzi ludzi duchownych (mnichów i księży) w jeden sposób, a ludzi świeckich – w inny, natomiast heretycy zostali przez niego zupełnie ogarnięci. Niektóre z grzechów, które mistyczka przytacza dalej, odnoszą się do herezji katarów, jak na przykład to, że lżą sakramenty święte i księży oraz że bezwstydnie podają się za chrześcijan. Inne oskarżenia – o oddawanie czci Diabłu, o obsceniczne ofiary z nasienia ludzkiego – są starymi potwarzami rzucanymi na gnostyków, jak również chrześcijan w czasach bezpośrednio poapostolskich. Siła Szatana wydaje się zupełnie zadziwiająca, nawet kiedy jest już związany mocnym łańcuchem, a święci go tratują.
Interesujący fragment ilustracji stanowi dolna część drugiej miniatury, która przedstawia jarmark próżności, inspirowany być może Ap 13,17 i 18,11–17. W scenie tej namalowano ponurych i złowieszczych kupców w kapeluszach, jakie nosili średniowieczni Żydzi.
Przeczytaj cały tekst wizji VII z księgi drugiej św. Hildegardy z Bingen / Przekład, wstęp i opracowanie: Justyna Łukaszewska-Haberkowa / Pozostałe pisma św. Hildegardy z Bingen
Św. Hildegarda z Bingen (1098-1179) była benedyktyńską mistyczką, od 2012 Doktor Kościoła. Znana jako “Sybilla Reńska” lub “teutońska prorokini”. Pozostaje jedną z najbardziej intrygujących postaci średniowiecza. Przygotowała wiele pism z zakresu teologii, medycyny i muzyki. Otrzymała dar widzeń, które starała się spisać w kolejnych zbiorach wizji. Prekursorka niemieckiej mistyki średniowiecznej, a przede wszystkim niezwykła osobowość inspirująca także dziś.
Żródło: cspb.pl, 8
Autor: mj