Św. Diadoch z Fotyki. Życie i dzieła

Treść

Fragmenty dzieł Diadocha, uznanego za jednego z czołowych nauczycieli modlitwy imieniem Jezus, zostały włączone do zbioru “Filokalii” utworzonego przez Nikodema Hagiorytę i Makarego z Koryntu. Dzięki temu zwłaszcza dzieło “Sto rozdziałów o doskonałości” zyskało dużą popularność w chrześcijańskim świecie.

W historii Kościoła V w. to czas wielkich soborów (Efez, Chalcedon) i licznych dyskusji teologicznych, które dotyczyły kluczowych zagadnień doktryny chrześcijańskiej. Nic więc dziwnego, że rzucając okiem na spuściznę teologiczną tego okresu, odnotowujemy jedynie nazwiska takich wielkich teologów, jak Cyryl Aleksandryjski, Leon Wielki, Teodoret z Cyru oraz wielkich historyków Kościoła: Sozomena i Sokratesa Scholastyka. Można odnieść wrażenie, że dominanta teologii apologetycznej skierowanej na zwalczanie błędów Nestoriusza i monofizytów określa w pełni dorobek teologiczny Kościoła w tym stuleciu. Nie można jednak zapomnieć, że teologia, rozumiana jako prawdziwe poszukiwanie wiedzy o Bogu, obejmowała w starożytności chrześcijańskiej całe doświadczenie teologalne człowieka. To, co dziś nazywamy „duchowością”, rozumiane było de facto jako teologia życia w Duchu Świętym. Proces jednoczenia się z Bogiem osadzony w doświadczeniu osobistej modlitwy i ascezy wymagał uważnego rozeznania, co rzeczywiście jest z Ducha Świętego, a co pochodzi wyłącznie ze sfery psychicznej człowieka. Dzieła Ojców wczesnochrześcijańskich stanowią w tej dziedzinie niewyczerpalną skarbnicę. Jednak mimo wzrastającego zainteresowania takimi autorami, jak choćby Ewagriusz czy Jan Kasjan, wydaje się, że inni Ojcowie starożytni – przewodnicy na drodze w Duchu, pozostają dalej niewystarczająco dostrzegani przez główny nurt badań nad starożytnością, a o ich znaczeniu w historii Kościoła mówi się niedużo albo wcale. Zdarza się, że nawet wśród teologów niewielu kojarzy takie imiona jak Diadoch, biskup Fotyki. W Polsce jest on niemal nieznany. Poza krótką notką biograficzną w Słowniku wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, fragmentami jego pism w Filokalii. Tekstach o modlitwie serca w wyborze ks. prof. Józefa Naumowicza, jedynie L. Misiarczyk poświęcił mu więcej uwagi. Wypełniając tę lukę, oddajemy do rąk czytelnika tłumaczenie pism biskupa Fotyki – niezwykłego człowieka, w niezwykłych czasach.

Życie

Powszechnie przyjmuje się, że Diadoch żył w latach 400–486. Pochodził z Epiru, krainy położonej w północnej Grecji, z miasta Fotyki, identyfikowanego dzisiaj z miasteczkiem Paramythia. Obszar ten za jego czasów był nękany licznymi najazdami i trzęsieniami ziemi. Szczegóły życia Diadocha pozostają nam nieznane ze względu na brak świadectw historycznych. Duże doświadczenie monastyczne, które widać w pismach, sugeruje, że ich autor, zanim powołano go na stolicę biskupią, żył wśród mnichów. Jednak nie sposób wskazać klasztoru, w którym pozostawał, ani ile lat mógł w nim spędzić. Biorąc pod uwagę to, że biskup Fotyki był pod dużym wpływem nauki Ewagriusza z Pontu, można przypuszczać, że monaster, w którym przebywał, przyjął wzór życia mniszego Sketis lub Nitrii. Hipotezę tę uprawdopodobnia także to, że sam autor Stu rozdziałów rozróżnia wśród mnichów tych, którzy żyją razem, pustelników oraz rekluzów. Datę powołania na stolicę biskupią można określić jedynie na podstawie świadectw historycznych potwierdzających jego udział – już jako sprawującego tę funkcję – w ważnych wydarzeniach epoki. Focjusz w Bibliotece wymienia imię Diadocha wśród ojców soboru w Chalcedonie zwalczających akefalów, czyli mesalian. Niektórzy badacze wskazują jednak, że imię to nie widnieje pod żadnym z dokumentów soboru chalcedońskiego, i skłonni są przesuwać datę jego biskupiej ordynacji poza rok 451. Z pewnością jednak jego podpis widnieje pośród nazwisk biskupów ze Starego Epiru pod listem do cesarza Leona I Makellesa (457), w którym donoszono o morderstwie biskupa Proteriusza z Aleksandrii, zabitego w wyniku różnic teologicznych z monofizytami. Godząc wspomniane argumenty, można zatem przyjąć, że sakrę biskupią Diadoch otrzymał, jeśli nie tuż przed soborem chalcedońskim, to z pewnością nie później niż w 456 r. Jego udział w samym soborze w Chalcedonie nie jest wystarczająco udowodniony, jednakże klarowne i erudycyjne nauczanie biskupa Fotyki o dwóch naturach w Chrystusie, zawarte w Homilii o Wniebowstąpieniu Pana naszego Jezusa Chrystusa, sugeruje, że jej autor zdecydowanie opowiadał się po stronie ortodoksji chalcedońskiej.

Przyszło mu żyć w trudnym czasie najazdów barbarzyńskich na Stary Epir. W latach 467

Autor: mj