Sienkiewicz i artyści

Treść

Niezwykle ciekawą wystawę zatytułowaną "Gwiazdozbiór, czyli Sienkiewicz a środowiska artystyczne" obejrzeć można na Zamku Kazimierzowskim w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu. Ukazuje ona Sienkiewicza na tle intelektualno-artystycznych środowisk: malarskiej pracowni w "Hotelu Europejskim" w Warszawie i salonu dr. Karola Benniego, rzymskiej Caffe Greco przy via Condotti, warszawskiego salonu Heleny Modrzejewskiej, kolonii artystycznej w Kalifornii, góralskiej "Chaty" Dembowskich w Zakopanem, zamku Brunona Abakanowicza w Ploumanach w Bretanii i szwajcarskiej willi Ignacego Paderewskiego.

Na obrazach, fotografiach przewija się plejada polskich artystów: Modrzejewska, Matejko, Chełmoński, Witkiewicz, Malczewski, Józef Rapacki, Siemiradzki, Sichulski, Brandt, Juliusz Kossak, Wyczółkowski, Ruszczyc, Styka, Siemiradzki, Sabała Krzeptowski, J.I. Kraszewski - ludzi kształtujących losy polskiej kultury. Dzięki kontaktom z nimi pisarz chłonął nowe idee i kierunki artystyczne. Serdeczne przyjaźnie z malarzami, rzeźbiarzami, aktorami i muzykami miały inspirujący wpływ na jego twórczość. Przykładem mogą być prezentowane na wystawie kresowe obrazy Józefa Brandta, które rozpaliły wyobraźnię twórcy "Trylogii". Pisał o nich: "Takie obrazy mówią, bo na ich widok przychodzą na myśl stare tradycje, stare pieśni i podania rycerskie, słowem wszystko to, co było, przeszło, a żyje tylko w dumach i wspomnieniach, zaklęte w czar poezji! Czasy zamarłe zmartwychpowstają, a widz na widok jednego epizodu mimo woli odtwarza sobie w duszy cały świat rycersko-kozaczy". Podobnie malarstwo Henryka Siemiradzkiego, również tu obecne, miało potężny wpływ na barwne, pełne rozmachu przedstawienie pogańskiego świata w "Quo vadis", czy np. gawędy Sabały Krzeptowskiego, które snuł on niczym Homer. Pod wpływem inspiracji płynących z bogatej kultury i sztuki góralskiej (prezentowanej na wystawie) miał Sienkiewicz wprowadzić do "Krzyżaków" wyrażenia z gwary podhalańskiej, mowy, która według S. Witkiewicza będąc najbliższą staropolszczyźnie, zachowała "cechy starej kultury". Poszukiwanie zaś reliktów polszczyzny w gwarze podhalańskiej pojmowano wówczas jako wypełnianie misji dziejowej, patriotycznej, rozbudzającej ducha narodowego.
Źródłem poszukiwań twórczych dla przyszłego noblisty były również podróże. W Muzeum Sienkiewicza w Oblęgorku zachowała się jedna z unikalnych akwareli S. Witkiewicza ukazujących pobyt pisarza w Ameryce pt. "H. Sienkiewicz w puszczy kaktusowej". Prezentowane są też obrazy z własnej kolekcji dzieł sztuki pisarza, do tworzenia której zainspirowały go przyjaźnie z malarzami. Na wystawie podkreślono także wpływ potężnej wyobraźni Sienkiewicza na współczesnych mu artystów. Świadczą o tym liczne ilustracje do utworów pisarza. Na przykład twórca krakowskiego pomnika grunwaldzkiego Antoni Wiwulski przed przystąpieniem do pracy rzeźbiarskiej szukał najpierw natchnienia w lekturze "Krzyżaków".
Ważnym tematem zrealizowanym przez autorkę wystawy - Małgorzatę Gorzelak z Muzeum H. Sienkiewicza w Oblęgorku, są inicjatywy społeczne i narodowe podejmowane w artystycznych środowiskach w okresie niewoli politycznej Polaków. Grono osób, które przez 41 lat spotykało się w warszawskim salonie dr. Karola Benniego, z własnych środków wspierało działalność wielu towarzystw dobroczynnych, także Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. W tym salonie odbyło się pierwsze posiedzenie Komitetu Budowy Pomnika Mickiewicza w Warszawie; z pomysłem wzniesienia go jako pierwszy wystąpił Sienkiewicz. Na wystawie można obejrzeć projekt pomnika, który został wykonany przez Cypriana Godebskiego oraz jego pomniejszoną replikę. Pamiątkowa fotografia przypomina o tym, że 27 kwietnia 1900 r. o godz. 15.30 Sienkiewicz odczytał ostatni rozdział "Krzyżaków" - "Bitwa grunwaldzka", w Krakowie w Sukiennicach, w sali Grunwaldu przed obrazem Matejki, a dochód z odczytu przeznaczył na Dom Matejki. Kolejne części wystawy pokazują Sienkiewicza jako opiekuna artystów. Gdy w 1888 r. otrzymał od nieznanego ofiarodawcy pod ps. "Pan Wołodyjowski" ok. 15 tysięcy rubli, ufundował z nich stypendium im. pierwszej żony Marii z Szetkiewiczów przeznaczone dla artystów zagrożonych gruźlicą i uczonych. Korzystała z niego m.in. M. Konopnicka, S. Wyspiański, S. Witkiewicz, K. Tetmajer. Dzięki tej pomocy Wyspiański pisał "Wesele" i "Bolesława Śmiałego" oraz projektował witraże do katedry wawelskiej; Witkiewicz mógł kontynuować pracę nad "stylem zakopiańskim", powstały też rysunki Józefa Rapackiego z Pompei. Sukcesy rodzimych artystów były dowodem "polskiej pracy i polskiej siły twórczej, a tym samym narodowym sukcesem". W czasie I wojny światowej Sienkiewicz stanął na czele komitetu niosącego pomoc ofiarom wojny w Polsce.
Ostatnią sekwencję ekspozycji stanowią artystycznie wykonane dyplomy, listy, pamiątki, dzieła sztuki, w których artyści wyrażali swój hołd dla pisarza piszącego "ku pokrzepieniu serc". Wśród wybitnych płócien z wielu muzeów można obejrzeć "Thanatos II" Malczewskiego, "Walkę o sztandar turecki" Brandta, "Rannego powstańca" Witkiewicza, szkic do "Świeczników chrześcijaństwa" Siemiradzkiego.
Wystawa potrwa do końca maja.
Alicja Trześniowska
"Nasz Dziennik" 2007-04-26

Autor: wa