Sędziowie o skazanych

Treść

"Jeżeli orzeczono karę śmierci, wówczas bezpośrednio po podpisaniu wyroku skład sądzący odbywa naradę celem rozważenia, czy skazany zasługuje na ułaskawienie i jaka kara byłaby odpowiednia w razie ułaskawienia. Opinię w tym przedmiocie dołącza się do akt sprawy" (art. 250 Kodeksu Wojskowego Postępowania Karnego). Prezentowane opinie Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie charakteryzują stylistykę i sposób argumentacji stalinowskiego wymiaru sprawiedliwości. W opiniach i w wyrokach sąd celowo położył nacisk na rzekomo terrorystyczno-rabunkowy charakter działalności skazanych. W warunkach powojennych, a zwłaszcza od końca lat czterdziestych, jedynym sposobem zdobycia środków, pozwalającym oddziałom partyzanckim na przetrwanie oraz zgromadzenie funduszy na dozbrojenie i kontynuację działalności niepodległościowej, były napady na instytucje państwowe czy spółdzielcze - czyli czyny noszące znamiona przestępstw kryminalnych. Komunistyczny wymiar sprawiedliwości przedstawiał wszelkie ugrupowania partyzanckie jako bandy zbrojne o charakterze rabunkowym, niekiedy nawet przypisywał skazanym czyny niepopełnione. Konfiskaty i kontrybucje nakładane przez dowódców zgrupowań i oddziałów partyzanckich oraz na osoby współpracujące z komunistami - a zwłaszcza z aparatem bezpieczeństwa - przedstawiano w aktach oskarżeń i sentencjach wyroku jako napady rabunkowe na osoby prywatne. Wymienione w prezentowanych opiniach napady na spółdzielnie, bank i stacje PKP służyły właśnie zdobyciu środków finansowych na działalność oddziałów. Niepodobna natomiast w pełni zweryfikować listy napadów na prywatnych gospodarzy, choćby dlatego, że zarzuty formułowane są ogólnikowo, nie padają na przykład nazwiska obrabowanych. Ta część akcji, którą udało się odtworzyć, wskazuje na ich kontrybucyjny lub odwetowy charakter. Dokument I jest opinią o skazanym na karę śmierci księdzu Władysławie Gurgaczu SJ ps. "Ojciec", "Sem". W marcu 1939 r., w Wielki Piątek, złożył na Jasnej Górze Akt Całkowitej Ofiary za Ojczyznę w niebezpieczeństwie. W czasie okupacji hitlerowskiej, trapiony chorobami, zdołał ukończyć studia teologiczne i przyjąć święcenia. Od kwietnia 1945 r. był kapelanem Sióstr Służebniczek w Gorlicach, nawiązał wówczas kontakty z podziemiem niepodległościowym. Z początkiem 1948 r. przystąpił do oddziału partyzanckiego Polska Podziemna Armia Niepodległościowa, w którym pełnił funkcję kapelana. Dokument II jest opinią o skazanych na karę śmierci dwóch ostatnich dowódcach oddziału partyzanckiego "Wiarusy", jednego z ostatnich, które działały na Podhalu. Stanisław Ludzia ps. "Dzielny", "Harnaś", "Ryś" był w czasie okupacji hitlerowskiej partyzantem Ludowej Straży Bezpieczeństwa pod dowództwem Józefa Kurasia "Orła", "Ognia", a po wkroczeniu wojsk sowieckich jego adiutantem w zgrupowaniu partyzanckim "Błyskawica", w którym działał aż do śmierci "Ognia" w lutym 1947 roku. Po rozbiciu zgrupowania przystąpił do poakowskiego oddziału Józefa Świdra "Mściciela", "Pucuły". Po śmierci "Mściciela" w lutym 1948 r. oddział rozpadł się na dwie niezależne grupy: Kajetana Samborskiego ps. "Duch", "Teściowa" i Tadeusza Dymela ps. "Srebrny". Stanisław Ludzia został w oddziale "Srebrnego", a po jego śmierci w październiku 1948 r. objął po nim dowództwo. Jan Jankowski ps. "Groźny", "Zbieg", partyzant w oddziale Świdra "Mściciela", następnie u Dymela "Srebrnego" i Ludzi "Rysia", po aresztowaniu tego ostatniego w lipcu 1949 r. dowodził oddziałem przez tydzień aż do jego ostatecznego rozbicia. W dokumentach pominięto - zaznaczając miejsca opuszczeń - informacje o pozostałych osobach skazanych w tych procesach. Dokument I Opinia Sądu w sprawie ułaskawienia skazanych na karę śmierci ks. Gurgacza Władysława i innych w sprawie Sr 626/49. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie1 z dnia 13 VIII 1949 r. Nr akt 626/49 - w trybie postępowania uproszczonego - zostali skazani na łączną karę śmierci, utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze oraz przepadek całego mienia na rzecz Skarbu Państwa: 1) Ks. Gurgacz Władysław, s. Jana i Marii Gazdowicz, ur. 2 IV 1914 r. w Jabłonicy Polskiej, pow. Brzozów, woj. Rzeszów, Polak, ob. polski, kawaler, magister filozofii i teologii, ksiądz, członek T[owarzystwa] J[ezusowego], ostatnio Kapelan S.S. Służebniczek w Krynicy, bez majątku, bez stałego miejsca zamieszkania, w wojsku nie służył, bez odznaczeń, sądownie nie karany, bezpartyjny, syn rolnika posiadającego 5 ha ziemi (...) Krótki opis czynów: Skazany ks. Gurgacz Władysław w czasie od kwietnia 1948 r. do 2 VII 1949 r. był członkiem bandy "Polska Podziemna Armia Niepodległościowa" i pełnił w niej funkcję kapelana, występując pod ps. "Ojciec" i "Sem". We wskazanym okresie czasu posiadał broń palną. Razem z innymi członkami bandy z bronią w ręku dopuścił się 5-ciu napadów rabunkowych na Spółdzielnie Sam[opomocy] Chłopskich oraz Narodowy Bank Polski w Krakowie, ponadto jako członek bandy dopuścił się 3-krotnie usiłował dokonania napadu rabunkowego na Bank polski i kasę PKP w Krakowie. (...) Biorąc pod uwagę: Okoliczności wymienione w uzasadnieniu wyroku, które sąd przyjął przy wymiarze kary, a ponadto zbieg przestępstw i zdecydowanie wrogi stosunek do obecnego ustroju ludowego państwa, zdaniem sądu, skazani ks. Gurgacz, Szajna i Balicki na ułaskawienie nie zasługują2. Podpisy składu orzekającego nieczytelne. Dokument II Opinia Składu sądzącego zgodnie z przepisem art. 250 KWPK. Treść: Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie3 z dn. 28 XI 1949 r. Nr Sr. 948/49 w trybie postępowania uproszczonego za przestępstwa z art. 4 § 1 Dekr. Z dn. 13 VI 1946 r., art. 14 § 1 cyt. Dekr. Art. 1 § 1 i 3 cyt. Dekr. Art. 1 § 2 i 3 cyt. Dekr., art. 259 KK i art. 225 § 1 KK zostali skazani na łączną karę śmierci oskarżeni: 1) Ludzia Stanisław, s. Wojciecha 2) Jankowski Jan, s. Józefa (...) Dane osobowe: 1. Cyw[il] Ludzia Stanisław, syn Wojciecha i Anny, z domu Wróbel, urodzony dnia 1 IV 1923 r., w Ostrowcu, pow. Nowy Targ, narodowość polska, obywatel polski, kawaler, mający wykształcenie 4 kl[asy] szk[oły] powszechnej, z zawodu rolnik, od 1947 r. bez zajęcia, nie posiadający majątku, z ojca biednego chłopa, stale zamieszkały w Ostrowsku, pow. Nowy Targ, bezpartyjny, w służbie wojskowej nie będący, przynależny służbowo do RKU Nowy Targ, niekarany. 2. cyw[il] Jankowski Jan, s. Józefa i Anny z domu Królczyk, ur. dn. 1 I 1925 r., w Grywałdzie, pow. Nowy Targ, tam zamieszkały, Polak, obywatel polski, kawaler, mający wykształcenie 4 kl[asy] szk[oły] powszechnej, rolnik, od 1947 r. bez zajęcia, bez majątku, z ojca biednego chłopa, bezpartyjny w WP niesłużący, niekarany (...) Opis czynu: Wymienieni wyżej oskarżeni byli członkami bandy terrorystyczno-rabunkowej, grasującej na terenie powiatów: nowosądeckiego, nowotarskiego, limanowskiego i myślenickiego, przy czym oskarżony Ludzia Stanisław od kwietnia 1949 do 16.7.1949, a oskarżony Jankowski Jan od 16 VII 1949 r. do 20 VII 1949 r. pełnili w tej bandzie funkcje dowódców. Oskarżony Ludzia Stanisław wstąpił do wspomnianej bandy we wrześniu 1947 r. (...) Banda ta pozostawała początkowo pod dowództwem Świdra Józefa ps. "Mściciel", następnie pod dowództwem Dymla Tadeusza ps. "Srebrny", a w końcu pod dowództwem Ludzi Stanisława ps. "Ryś" i Jankowskiego Jana ps. "Groźny". Wspomniana banda miała na celu dokonywanie rabunków mienia spółdzielczego oraz mienia osób prywatnych, dokonywania gwałtownych zamachów na jednostki polskich sił zbrojnych, żołnierzy KBW, UB i MO oraz zabójstw osób cywilnych podejrzanych o współpracę z organami bezpieczeństwa. Cele swoje realizowali bandyci przy pomocy użycia broni palnej, którą w większych ilościach przechowywali bez prawnego zezwolenia wszyscy wymienieni skazani w okresie swojej przynależności do bandy. Używając broni palnej, wyżej wymienieni skazani dokonali kilkudziesięciu napadów rabunkowych w sklepach Spółdzielni Samopomocy Chłopskiej, rabując różne towary oraz gotówkę, stosując przy tym terror w stosunku do personelu tych spółdzielni. Ponadto wyżej wymienieni oskarżeni dokonali kilkunastu napadów rabunkowych w domach osób prywatnych, w czasie których znęcając się nad poszkodowanymi w formie dotkliwego ich pobicia, zrabowali różne przedmioty codziennego użytku oraz gotówkę. Wymienieni skazani działając wspólnie z innymi członkami bandy dokonali gwałtownych zamachów na jednostki polskich sił zbrojnych, strzelając w czasie akcji do żołnierzy KBW UB i MO, powodując śmierć względnie zranienie kilkunastu żołnierzy. Ponadto skazani wspólnie z innymi członkami bandy dopuścili się kilku gwałtownych zamachów na funkcjonariuszy UB i MO z powodu ich przynależności do organów bezpieczeństwa, względnie w czasie pełnienia przez nich obowiązków służbowych, powodując przy tym śmierć względnie ciężkie uszkodzenie ciała kilku milicjantów. Prócz tego skazani, siejąc przestrach i terror wśród ludności Podhala, dokonali zabójstw osób cywilnych podejrzanych o współpracę z organami bezpieczeństwa (np. zabójstwo Zachwieji, Kowalczyka i Mrowca) postępując przy tem w sposób nieludzki i brutalny. Opinia składu sądzącego: Analizując sprawę wszystkich skazanych w powiązaniu z ich charakterem, a więc sposobem ich myśli i kierunkiem woli, doszedł Sąd do przekonania, że wszyscy wyżej wymienieni skazani są jednostkami tak zdeprawowanymi i tak aspołecznymi, że należy ich wyeliminować spośród społeczeństwa, a to dlatego, ponieważ oskarżeni swoją działalnością zdecydowanie wykazali, że są wrogami Polski Ludowej i jej obywateli, których w sposób okrutny, a niejednokrotnie i cyniczny bez żadnych skrupułów mordowali. W tym stanie rzeczy, skoro oskarżeni w działaniu na szkodę państwa i społeczeństwa polskiego wykazali maximum złej woli przez dokonanie szeregu morderstw osób pozytywnie ustosunkowanych do obecnej rzeczywistości w Polsce, stanął sąd na stanowisku, że oskarżeni na ułaskawienie nie zasługują, gdyż są jednostkami wybitnie niebezpiecznymi dla istniejącego porządku prawnego w państwie4. Podpisy składu orzekającego nieczytelne 1 Skład sędziowski: ppłk Władysław Stasica - przewodniczący składu, kpt. Ludwik Kiełtyka - sędzia, por. Mieczysław Motyczko - ławnik. 2 Wyrok na ks. Władysławie Gurgaczu wykonano 14 IX 1949 r. o godz. 20.00, zgon stwierdzono o godz. 20.10. Przy egzekucji obecni byli: kpt. Zenon Grela - podprokurator WPR w Krakowie, por. Władysław Pestka - naczelnik więzienia Montelupich w Krakowie, dr Eryk Dormicki - lekarz więzienny, oraz Władysław Szymoniak - dowódca plutonu egzekucyjnego. 3 Skład sędziowski: kpt. Władysław Sieracki - przewodniczący składu, szer. Stefan Wyjaśniał, szer. Ryszard Gawroński - ławnicy. 4 Wyrok na Stanisławie Ludzi wykonano 12 I 1950 r. o godz. 18.10, zgon stwierdzono o godz. 18.40. Przy egzekucji byli obecni: kpt. Zenon Grela - podprokurator WPR w Krakowie, por. Władysław Pestka - naczelnik więzienia Montelupich w Krakowie, dr Józef Szaraga - lekarz więzienny, oraz strz. W. Szymoniak - dowódca plutonu egzekucyjnego. Wyrok na Janie Jankowskim wykonano tego samego dnia o godz. 18.00, zgon stwierdzono o 18.20. Przy egzekucji były obecne te same osoby. (Przedruk z "Biuletynu IPN" 2002, nr 2) Dr Filip Musiał (IPN Kraków) "Nasz Dziennik" 2008-04-25

Autor: wa