Publikacje źródłowe św. Jana Kasjana
Treść
Jan Kasjan należy do tych autorów, których wpływ trudno przecenić. Jego dzieła, czytane i przepisywane przez wieki, należą do trwałego dziedzictwa Europy. Niełatwo odnaleźć autora, który z równą pasją poświęcałby swe pióro zagadnieniom zarówno organizacyjnym, jak i mistycznym.
W tym dziale portalu CSPB będziemy publikować dla wszystkich zainteresowanych zestawienia literatury monastycznej, zarówno tej źródłowej, jak i współczesnych opracowań o duchowości benedyktyńskiej i nie tylko… Jest to miejsce, które ma na celu ukazanie konkretnych autorów oraz stworzenie bazy publikacji (drukowanych, elektronicznych i audiobooków), która ułatwi odszukanie interesujących tematów według których postaramy się tworzyć kolejne zestawienia. Wszystkie wpisy znajdziesz w dziale Literatura monastyczna, jeśli chcesz posłuchać fragmentów wybranych książek wejdź do kategorii Fragmenty audio.
Św. Jan Kasjan (ok. 365–435) jeden z największych autorytetów w monastycyzmie zachodnim. Urodzony w Dobrudży (na terenie dzisiejszej Rumunii i Bułgarii), od młodości zafascynowany życiem monastycznym. Mając 18 lat wyruszył do Palestyny (383), gdzie wstąpił do klasztoru. Razem z Germanusem, swoim przyjacielem, udał się do Egiptu (Nitria, Cele, Sketis), gdzie spotkał się i rozmawiał z najsłynniejszymi Ojcami Pustyni. W 400 roku wyjechał do Konstantynopola, gdzie zaprzyjaźnił się ze św. Janem Chryzostomem. W roku 405 pojechał do Rzymu, szukając u papieża wsparcia dla prześladowanego Jana. Tu spotkał i zaprzyjaźnił się z diakonem Leonem, późniejszym papieżem Leonem Wielkim. Stąd wyjechał do Marsylii w 416 roku, gdzie założył dwa klasztory: męski i żeński. Napisał: „Reguły życia mnichów”; „Rozmowy z Ojcami”; „O wcieleniu Pańskim przeciw Nestoriuszowi”.
Publikacje źródłowe:
1. Rozmowy z Ojcami, tom 1. Rozmowy I-X
Jeżeli – jak powszechnie wiadomo – Europa została schrystianizowana i ucywilizowana w dużej mierze przez mnichów, to rolę i znaczenie, jakie w tym procesie odegrał Jan Kasjan, trudno przecenić. Na jego dziełach kształciły się bowiem i wychowywały niezliczone zastępy mnichów. Aby lepiej zrozumieć, jaki wpływ wywierały na nich Reguły życia mnichów i Rozmowy z Ojcami, należy sobie w tym miejscu uzmysłowić dwa fakty.
Po pierwsze – wskazania zawarte w pismach Kasjana miały ogromny wpływ na organizację kształtującego się na Zachodzie monastycyzmu. Świadczą o tym fragmenty z pism Kasjodora (ok. 485–ok. 580), który mnichów swojego klasztoru, Vivarium, gorliwie zachęcał, aby pilnie czytali i chętnie wykonywali zalecenia odnoszące się do życia monastycznego podane przez Jana Kasjana.
Po drugie – od czasów św. Benedykta (ok. 480–547) wpływ Kasjana nie tylko się nie zmniejszył, ale raczej wzrósł. Chociaż bowiem pisma Kasjana zostały powoli zastępowane Regułą Benedykta, to jednak ona sama wyraźnie zalecała, aby codziennie czytać fragment Rozmów Kasjana. Jeżeli będziemy przy tym pamiętali, że aż do XIII wieku benedyktyni zdecydowanie dominowali w ruchu monastycznym na Zachodzie, to łatwiej będzie nam sobie uświadomić olbrzymi wpływ Opata z Marsylii na kształtowanie oblicza ówczesnego chrześcijaństwa.
Dzieła Kasjana oddziaływały jednak mocno także w późniejszych wiekach. Znał je z pewnością św. Dominik (1171/3–1221), często przytaczał św. Tomasz z Akwinu (1225–1274), czytali je i wysoko cenili św. Ignacy Loyola (1491–1556) i św. Teresa z Avili (1515–1582), by wymienić tylko tych kilka największych postaci.
Także dzisiaj, gdy od wieków rozwiązano problem relacji pomiędzy łaską i wolną wolą, lektura dzieł Kasjana nie stanowi w najmniejszym stopniu zagrożenia dla wiary, jego tekst tym bardziej ma ogromne znaczenie w dziedzinie życia duchowego.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
2. Rozmowy z Ojcami, tom 2. Rozmowy XI-XVII
W tomie drugim sięgamy po tematy, które w niemniejszym stopniu miały wpływ przez wieki na to, w jaki sposób ludzie Zachodu mówili i myśleli na tematy związane z życiem duchowym. Rozmowa XIV zajmuje się w zasadzie wykładem podstaw tego, co później zostanie określone jako lectio divina; Rozmowa XVI podejmuje klasyczny dla piśmiennictwa łacińskiego temat przyjaźni choć, jak to Kasjan, czyni to w dość przewrotny sposób poświęcając ostatecznie większość uwagi temu, co prawdziwej przyjaźni się sprzeciwia, a mianowicie wadzie gniewu. Wreszcie Rozmowa XIII, podejmująca zagadnienie stosunku łaski Bożej i wolnej woli człowieka, wywołała wkrótce spór, który w europejskiej teologii miał ciągnąć się przez wieki. Dodajmy na marginesie, że ten właśnie tekst zasługuje na wyjątkową uwagę. Jest to bowiem unikalny przykład wypowiedzi, która jednoznacznie była odczytywana jako polemika ze św. Augustynem, a która chyba jako jedyny taki przypadek w historii nie zakończyła się potępieniem autora jako heretyka sprzeciwiającego się biskupowi Hippony.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
3. Rozmowy z Ojcami, tom 3. Rozmowy XVIII-XXIV
Jedną z cech odróżniających monastycyzm zachodni od wschodniego jest między innymi geneza jego rozwoju. Jeżeli monastycyzm wschodni powstawał samorzutnie, jako masowy ruch oddolny, to monastycyzm zachodni rozwijał się stopniowo, zaszczepiany odgórnie, słowem i przykładem, przez wybitne osobistości. Z tego właśnie powodu pierwszy okres monastycyzmu zachodniego (ok. 339–435) nazywany jest okresem „inicjatorów i myślicieli”, a drugi, następujący po nim, okresem „instytucjonalizacji życia monastycznego” (435–600). Jedną z najważniejszych postaci, które zaszczepiały monastycyzm na Zachodzie, był niewątpliwie wybitny mistrz życia duchowego i pisarz ascetyczny – Jan Kasjan (365–435). W głównym swoim dziele, zatytułowanym Rozmowy z Ojcami, zawarł on syntezę duchowości wschodniej i zachodniej pierwotnego monastycyzmu.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
Fragmenty z publikacji „Rozmowy z Ojcami”:
1. O grzechu i pokucie
Rozmówcą Kasjana i Germanusa jest abba Pinufiusz, którego spotkali już wcześniej w Betlejem. Opowiedziana na początku Rozmowy XX historia ucieczki Pinufiusza przed sławą i pokorna służba w jednym z pachomiańskich klasztorów, stają się zrozumiałe dopiero po lekturze całej Rozmowy: Kasjan chce pokazać czytelnikowi już od razu ikonę pokutnika, który osiąga cel zadośćuczynienia, to znaczy całkowite wyzwolenie z grzechu i pogodną gorliwość w walce o czystość serca, której nie są w stanie zachwiać przykrości, których doznajemy codziennie ze strony ludzi. Choć bowiem opisywane przez Kasjana trudności i upokorzenia, których zaznawał abba Pinufiusz są w istocie przerażające (czy tak wyobrażamy sobie klasztor, w którym mieszkają święci mężowie?), to intencją naszego autora jest pokazanie raczej siły motywacji Pinufiusza i jego niezależność od ludzkiego uznania bądź ludzkiej pogardy – sprawa kluczowa przy przyznaniu się do grzechu i rozpoczęciu pokuty za popełnione zło.
Punktem wyjścia jest szczere wyznanie Germanusa, w którym opisuje rozpacz z powodu dawnych grzechów, jeszcze bardziej wzmacnianą przez obraz upragnionego nieba, które zdaje się być nieskończenie odległe z powodu zła, którego nasz mnich się dopuścił.
2. O wiedzy duchowej
Jan Kasjan należy do tych autorów, których wpływ trudno przecenić. Jego dzieła, czytane i przepisywane przez wieki, należą do trwałego dziedzictwa Europy. Niełatwo odnaleźć autora, który z równą pasją poświęcałby swe pióro zagadnieniom zarówno organizacyjnym, jak i mistycznym. Spośród jego dzieł do najpoczytniejszych należały Rozmowy z Ojcami oraz Reguły (tak bowiem chyba trzeba tłumaczyć w tym przypadku łaciński tytuł Institutiones). Ich autor stara się nas przekonać, że zarówno Reguły, jak i ów zbiór 24 „wywiadów” z gwiazdami egipskiej ascezy, ma na celu przekazanie autentycznej tradycji egipskiej pustyni. Tymczasem jednak warto zachować ostrożność i w tym względzie nie wierzyć Kasjanowi zbyt łatwo. Tę nieufność wzmacniają badania zestawiające teksty naszego autora z tekstami źródłowymi. Nie oznacza to, że Kasjan kłamał. Jego celem nie była kronika życia mnichów egipskich, ale wychowanie mnichów europejskich. Temu celowi poświęcił swoje dzieła; i uczynił to, przyznać trzeba, z dużym powodzeniem. Niemniej te właśnie motywy skłaniają nas, abyśmy w tym wstępie mówili nie tyle o abba Nesterosie, który w udziela Kasjanowi i Germanusowi nauki w Rozmowie XIV, ile raczej po prostu o samym Kasjanie. Z drugiej jednak strony źródeł doktryny Kasjana trzeba szukać przede wszystkim w Egipcie.
Prezentowana rozmowa O wiedzy duchowej dotyczy pewnego szczególnego sposobu modlitwy i lektury Pisma Świętego.
3. Rozmowy o modlitwie
Szczególne miejsce w pismach Kasjana zajmuje modlitwa. W Rozmowie IX omawia on cztery podstawowe rodzaje modlitwy [orationum species]: prośby [obsecrationes], modlitwy ustne [orationes], wspólne błagania [postulationes], dziękczynienia [gratiarum actiones], zaznaczając, że modlitwą doskonałą jest „modlitwa płomienna”, którą „sam Duch Święty, bez naszego udziału, zanosi do Boga” i której nie można „wyrazić słowami czy nawet objąć myślą” (IX,15). Ten właśnie rodzaj modlitwy, „przekraczający wszystko, co podlega zmysłom” (IX,25), Kasjan zaleca mnichom, uważając go za najwyższą formę kontemplacji. Przedstawiony tomik zawiera dwie rozmowy z abba Izaakiem dotyczące modlitwy.
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book) / audiobook / pliki mp3 do pobrania
4. Istota walki duchowej
Dlaczego życie duchowe wymaga walki? Jest to walka nie tylko z diabłem czy grożącym nam światem, ile przede wszystkim walka człowieka z samym sobą. Nie ma zatem prostych odpowiedzi, nie ma szybkich rozwiązań, jest za to mozolne poszukiwanie równowagi. Bohaterowie Kasjana nie boją się działać, ponieważ nie lękają się pomyłek. Dzisiaj, kiedy wymagamy od siebie przede wszystkim nieomylności większej niż papieska jest to bardzo ciekawa intuicja. Po człowieku, który spędził większość życia jako mnich i swoje pióro poświęcił obronie ideałów ascetycznych, spodziewalibyśmy się może jakiejś ponurej wizji rzeczywistości. Tymczasem Kasjan proponuje nam zgoła inną koncepcję – optymistyczną, ale zarazem wcale nie naiwną; skąd bierze się u niego ta zdumiewająca równowaga, niezachwiana mimo licznych klęsk, których był świadkiem i które spadły także na niego samego?
Wersja drukowana / elektroniczna (e-book)
5. O przyjaźni
Rozmowa XVI Kasjana z abba Józefem O przyjaźni jest bez wątpienia traktatem wyjątkowym w całej literaturze wczesnochrześcijańskiej. Przyjaźń to temat niezwykle istotny dla właściwego rozwoju każdego człowieka, na wszelkich płaszczyznach, w tym również duchowej. Stąd temat ten podejmowany był już szeroko w dziełach autorów starożytnych. Jego wagę dostrzegali również Ojcowie Kościoła, jak Klemens Aleksandryjski, Jan Chryzostom, Ambroży, Hieronim, Augustyn. Jest jednak rzeczą interesującą, że aż do czasów Jana Kasjana, żaden z autorów chrześcijańskich nie poświęcił przyjaźni osobnej rozprawy. Również – co jest niemniej frapujące – następny podobny traktat poświęcony przyjaźni pojawi się dopiero w XII wieku, a jego autorem będzie również mnich, cysterski opat Aelred z Rievaulx (1110–1167).
Żródło: cspb.pl,
Autor: mj