Mistyka twórczości ludowej

Treść

Stare, kowalskiej roboty krzyże, jedną z najbardziej unikalnych dziedzin twórczości ludowej, można podziwiać na wystawie "Mistyka dawnych krzyży litewskich", prezentowanej do końca lutego w Muzeum Podlaskim w Białymstoku.
Eksponaty pochodzą z Muzeum Narodowego im. M.K. Ciurlionisa w Kownie. Oprócz misternie wykonanych żelaznych krzyży pokazane są na niej drewniane kapliczki słupowe, ludowe rzeźby świętych, drzeworyty oraz zdjęcia tych dzieł sztuki w plenerze. Wszystkie eksponaty łączy symbol krzyża, a datowane są one na wiek XVIII, XIX oraz początek XX. - Wystawę adresujemy do miłośników sztuki ludowej. Można powiedzieć, że jest tu pokazanych 160 eksponatów z "wysokiej półki" tego rodzaju twórczości, którego nie znajdzie się na pewno w zbiorach polskich muzeów - informuje Wojciech Kowalczuk, etnograf z Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.
Na wystawie zaprezentowano 50 rzeźb świętych. Są wśród nich figury m.in. Matki Bożej, św. Jana Nepomucena, św. Katarzyny, św. Agaty, św. Cecylii, św. Floriana, św. Rocha, św. Franciszka - czyli świętych najbardziej czczonych przez wiejski lud. Rzeźby te pierwotnie umieszczone były w przydrożnych kapliczkach mocowanych na drzewach, słupach lub stawianych na kamiennym fundamencie czy po prostu na ziemi. Niestety, w czasie komunistycznych rządów na Litwie zlikwidowano niemal wszystkie. Na szczęście wiele z tych rzeźb różnymi drogami trafiło do zbiorów muzealnych. Litewskie Muzeum Narodowe posiada w swoich zbiorach około 4000 tysięcy rzeźb i 400 żelaznych krzyży.
Największą grupę eksponatów stanowią krzyże roboty kowalskiej. Są to dzieła sztuki ludowej pełne fantazji i kunsztu kowalskiego. Tradycja wyrobu krzyży (kry˘zdirbyste) to jeden z najbardziej unikatowych przejawów litewskiej sztuki ludowej. W 2001 roku wpisana została ona na listę arcydzieł niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Na wystawie obok krzyży klasycznych prezentowane są tzw. krzyże słoneczka, czyli otoczone mnóstwem rozstrzelonych promieni, czy krzyże z sercem w środku. W kompozycjach używano dużo symboli, takich jak: monogramy Chrystusa, Maryi, słońce, półksiężyc, gwiazdy, motywy roślinne i geometryczne. Wszystkie one prezentują wielką twórczą inwencję. Krzyże te umieszczane były przeważnie jako zakończenia dużych krzyży drewnianych, dachów kapliczek czy bram kościelnych. Stawiano je z określoną intencją, zarówno na cmentarzu, jak i przy drogach, w lasach lub w pobliżu domów mieszkalnych.
Ekspozycję uzupełnia religijne malarstwo na desce. Prace te przedstawiają przeważnie męczeństwo Jezusa Chrystusa oraz wizerunki świętych. Choć przedstawienia te są czasem bardzo prymitywne, to jednak są piękne dzięki zawartym w nich emocjom i uczuciom. Nawet przez widoczną nieporadność rzeźbienia te małe dzieła sztuki nabierają swoistego charakteru.
Adam Białous, Białystok
"Nasz Dziennik" 2007-01-05

Autor: wa