Lekcja najdawniejszej historii

Treść

W archeologiczną podróż w zamierzchłe czasy, sięgające 35 tysięcy lat przed n.Chr., zaprasza Muzeum Okręgowe w Sandomierzu. Staraniem Zofii Czubowej, dyrektor sandomierskiej placówki, zorganizowana została na Zamku Kazimierzowskim wystawa pt. "Kość i poroże - odwieczne tworzywo". Surowce te ze względu na powszechną dostępność, odpowiednie właściwości fizyczne i łatwość obróbki już w pradziejach oraz we wczesnym średniowieczu były szeroko wykorzystywane do wyrobu rozmaitych narzędzi i ozdób.

Eksponaty pochodzą z różnych regionów Polski, dzięki czemu na wystawie można prześledzić, jakie przedmioty wyrabiano z kości i poroża na przestrzeni tysiącleci na ziemiach polskich i jak rozwijała się technika obróbki wyrobów oraz ich zdobnictwo. Wśród zabytków obok ciosów, żeber, zębów mamuta znalezionych w Zemborzycach zobaczyć można zdobione żebra bizona pochodzące z okresu górnego paleolitu (środkowy okres starszej epoki kamienia - 36 000-11 000 przed n.Chr.) znalezione w Jaskini Maszyckiej (woj. małopolskie), ostrze poroży renifera, harpun z Trzcianki (woj. mazowieckie).
Z mezolitu środkowej epoki kamienia (8000-5800) pochodzą harpuny, groty strzał i oszczepów, z neolitu (młodsza epoka kamienia - 5800-2400 przed n. Chr.) z kości zwierząt hodowlanych - dłuta do obróbki drewna, narzędzia stosowane w krzemieniarstwie, szydła-przekłuwacze, gładziki do polerowania naczyń, łyżki, rylce, a z poroży - topory, narzędzia związane z górnictwem: kilofy, motyki, kliny, a także groty strzał, oszczepów i sztylety. Pojawiają się tu już ozdoby i amulety, jak pięknie zdobione naramienniki czy okładziny z wyrytymi i wytłaczanymi ornamentami pochodzące z Brześcia Kujawskiego, tarczki z motywem solarnym, ażurowe klamry naszyjników, ozdoby w kształcie litery T, trójkątne zawieszki, paciorki z kości oraz naszyjniki i zawieszki z zębów dzikich zwierząt. Wyróżniają się ozdoby z Gródka Nadbużnego wskazujące na działalność wyspecjalizowanych wytwórców.
- Na podstawie tych zabytków, nawet w odniesieniu do tak odległych czasów, można mówić o rozwiniętych technikach obróbki kości czy poroża. Oprócz najprostszych zabiegów mechanicznych, takich jak łamanie czy rozłupywanie, potwierdzona jest także umiejętność ingerowania w strukturę tworzywa, co powodowało jego zmiękczenie i znacznie ułatwiało takie czynności, jak struganie i oskrobywanie, pozwalało też np. na skuteczne prostowanie ciosów mamuta. Do najstarszych technik należy też wywiercanie otworów, a ponadto szlifowanie umożliwiające wyrównanie powierzchni wyrobów oraz ich ostrzenie i reperowanie. W procesie wytwórczym wykorzystywano różne typy narzędzi kamiennych - stwierdziła p. Marta Polańska, autor i kustosz wystawy przygotowanej przez Muzeum Lubelskie.
Dla epoki brązu (2400-700 przed n.Chr.) charakterystyczne są ozdoby i elementy codziennych i odświętnych strojów, jak medaliony, ornamentowane paciorki, naszyjniki z szabli dzika, szpile z ozdobnie ukształtowaną główką, kościane rozdzielacze do kolii, rogowe klamry, aplikacje pasów z przepołowionych szabli dzika, a nawet instrumenty kościane. Z okresu halsztackiego (700-400 przed n.Chr.), kiedy zaczęto już stosować narzędzia z metali, można obejrzeć m.in. motyki i młotki z poroża, rogowe elementy uprzęży końskiej.
Z okresu przedrzymskiego (ok. 400 przed n.Chr. - pierwsze lata po n.Chr.) i rzymskiego (pierwsze lata po n.Chr. - ok. 375 r.) można podziwiać z terenu ziem polskich kolekcję grzebieni, jednostronnych lub trzywarstwowych, z różnokształtnymi uchwytami i ornamentami, nierzadko darów grobowych tak dla kobiet, jak i dla mężczyzn. Grzebienie z okresu rzymskiego znalezione zostały w Masłomęczu, Nieszawie, Gródku, i - jak widać - wymagały zaawansowanych technik wytwórczych. Na wystawie znalazły się też rogowe okładziny noży, grzebieni, obrobione kości do gier, ozdobne szpile do spinania włosów lub odzieży, wisiory-amulety, sprzączki, zwieńczenia lasek.
Ciekawie również przedstawiają się rogowe narzędzia z okresu wczesnego średniowiecza, jak: strugi, szydła, imadła, przekłuwacze, tokarki, narzędzia szydełkowe, igły i igielniki, przybory tkackie - wytwórczość na użytek własny oraz rzemieślniczy. Wystawę kończy komplet szachów wykonanych z rogu jelenia z XII w., z piękną ornamentyką, jedno z najsłynniejszych znalezisk odkrytych w Sandomierzu, unikat na skalę krajową.
Alicja Trześniowska
"Nasz Dziennik" 2007-03-03

Autor: wa