Kronikarz i sekretarz

Treść

Dziś mija 415 lat od śmierci ks. bp. Marcina Kromera, kronikarza, pisarza, sekretarza królów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. W dziejach polskiej literatury zapisał się on jako autor "De orgine et rebus gestis Polonorum libri XXX". W swoich działaniach dążył do przebudowy polskiego życia kulturalnego. Na sercu leżało mu zwłaszcza dobro uniwersytetu, zaś na niwie religijnej - ratowanie zagrożonego przez reformację dobra Kościoła katolickiego.
Urodził się około 1512 roku w Bieczu. Pochodził z rodziny mieszczańskiej. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, a od 1536 roku na uniwersytetach w Padwie i Bolonii - studia te zakończył doktoratem w 1539 roku. Prawdopodobnie w 1542 roku przyjął święcenia kapłańskie, zostając proboszczem w swojej rodzinnej miejscowości. Wkrótce został m.in. kanonikiem katedry krakowskiej, w latach 1545-1558 sekretarzem królewskim. W tym okresie dał się poznać jako rzecznik umocnienia związków Prus Królewskich i Książęcych z Polską. Jako królewski powiernik pełnił Marcin Kromer misje dyplomatyczne, m.in. w 1548 roku udał się do Rzymu, by powiadomić Papieża o śmierci króla Zygmunta Starego, prosić o stałą nuncjaturę w Polsce i wznowienie obrad Soboru Trydenckiego, a w latach 1558-1564 był posłem królewskim przy dworze cesarza Ferdynanda I w Wiedniu. W 1551 roku został kanonikiem warmińskim, a w 1579 roku biskupem warmińskim.
Główne dzieło ks. bp. Kromera ukazało się w 1555 roku w Bazylei i nosiło tytuł "De orgine et rebus gestis Polonorum libri XXX", które pół wieku później na język ojczysty przełożył Marcin Błażewski jako "O sprawach, dziejach i wszystkich innych potocznościach koronnych polskich ksiąg XXX". W zamierzeniu autora praca miała prezentować obcym czytelnikom dzieje Polski od jej powstania aż po początki panowania Zygmunta Starego (1506 r.). Podczas jej tworzenia korzystał z dorobku poprzedników, m.in. J. Długosza i Macieja z Miechowa, ale też ze źródeł zebranych w metryce koronnej na Wawelu, których gromadzeniem zajął się już jego poprzednik Stanisław Górski. Dzieło, jak twierdzą znawcy przedmiotu, prezentuje nasze dzieje z poczuciem godności i umiarem. Marcin Kromer zaakcentował w nim rolę chrztu Polski, w systemie parlamentarnym - rolę Senatu, w życiu społecznym - obowiązki króla oraz zalety i wady Polaków. Dowodem uznania przez współczesnych wagi tego wiekopomnego dzieła było podziękowanie autorowi wystosowane przez Sejm w 1580 roku. Na marginesie warto dodać, że Marcin Kromer jako pierwszy wysunął przypuszczenie, że autorem pierwszej polskiej kroniki z XII stulecia był anonimowy przybysz z Galii, zwany stąd Gallem.
Z innych dzieł Marcina Kromera odnotować warto jego "O wierze i nauce luterskiej rozmowy Dworzanina z Mnichem" wydawane w kolejnych tomach w latach 1551-1554, a poświęcone obronie Kościoła katolickiego oraz "Polonia, sive de situ, populis, moribus, magistribus et republica Regni Polonici libri duo" (1575), przełożonej przez W. Syrokomlę jako "Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego" (1853). Dzieło traktujące o ludności, ustroju i geografii Polski było dopełnieniem "De orgine...". Odnotować też warto, że Kromer jest autorem przekładów pism greckich autorów starożytnych na język łaciński.
PM
Nasz Dziennik 23-03-2004

Autor: DW