Europejskie modele prezydentury

Treść

Pozycja i uprawnienia prezydenta w krajach europejskich są bardzo zróżnicowane. W części z nich pełni on rolę czysto reprezentacyjną, żeby nie powiedzieć - dekoracyjną. W wielu sytuacja wygląda podobnie jak w Polsce, gdzie prezydent wybierany w głosowaniu powszechnym posiada pewną władzę i przywileje zarezerwowane dla tego urzędu.
Austria
Z prezydentem, który służy jedynie jako reprezentant kraju podczas oficjalnych uroczystości lub wizyt zagranicznych, mamy do czynienia w Austrii. Ograniczenie jego roli wyłącznie do funkcji ceremonialnych jest zaskakujące, zwłaszcza że wybiera się go w głosowaniu powszechnym. Przy tak silnym mandacie społecznym jego uprawnienia są więc wyjątkowo skromne. Jego kadencja trwa 6 lat z zastrzeżeniem, że może być ponownie wybrany tylko raz.
Szwajcaria
Taki sam model prezydentury, ograniczający głowę państwa do funkcji czysto reprezentacyjnych, istnieje w Szwajcarii. Z tą jednak różnicą, że tam spośród członków Rady Związkowej, zwanej też Radą Federacyjną, która w kraju pełni funkcję rządu, raz na rok wybiera się przewodniczącego będącego jednocześnie prezydentem Konfederacji Szwajcarskiej.
Węgry
Równie słabą pozycją ma prezydent Węgier. Jak podkreślają eksperci, pod względem uprawnień i kompetencji węgierski przywódca kraju uznawany jest za najsłabszego prezydenta w państwach Europy Środkowej. Podobnie jak w Polsce prezydent w Budapeszcie wybierany jest na pięcioletnią kadencję. Jednak tego wyboru nie dokonują bezpośrednio obywatele, ale członkowie Zgromadzenia Parlamentarnego. Wyjątkowo ciekawy jest fakt, że w miarę potrzeby odbywają się aż 3 tury głosowania; w pierwszej turze zostaje wybrany ten, kto uzyskał 2/3 głosów. Cała procedura musi odbyć się w ciągu trzech dni. Węgierski prezydent nie jest jednak taką "dekoracją" jak jego odpowiednicy w krajach alpejskich; oprócz konstytucyjnych tytułów, które określają go jako głowę państwa wyrażającą jedność narodu, stojącą na straży demokratycznej działalności organizacyjnej państwa, jest on również naczelnym dowódcą sił zbrojnych.
Bułgaria
Mimo silnego mandatu, jaki otrzymuje prezydent w wyniku wyboru w głosowaniu powszechnym, zakres jego kompetencji jest mocno ograniczony. W takim wypadku urząd ten nazwiemy "asymetrycznym", gdyż z jednej strony prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich w oparciu o zasadę większości bezwzględnej, co świadczy o legitymacji do sprawowania urzędu, z drugiej zaś zakres przynależnych urzędowi kompetencji jest znacznie ograniczony. Posiada on jednak kilka uprawnień, które wzmacniają jego pozycję w systemie władzy. Do kompetencji głowy państwa należy m.in. zawieranie umów międzynarodowych, mianowanie i odwoływanie, na wniosek Rady Ministrów, szefów przedstawicielstw dyplomatycznych, udzielanie prawa azylu czy stosowanie prawa łaski.
Czechy
Nasi południowi sąsiedzi nie powierzają prezydentowi zbyt szerokiej władzy. Prezydent Czech określany jest w konstytucji jako jeden z elementów władzy wykonawczej, ale tak naprawdę wykonuje funkcje prezydenta-arbitra. Mimo że wybierany jest przez parlament, posiada pewne uprawnienia, których nie mają niektórzy prezydenci wybierani bezpośrednio przez obywateli. Powołuje i odwołuje rząd, a także poszczególnych członków rządu na wniosek premiera. Reprezentuje państwo na zewnątrz, ratyfikuje umowy międzynarodowe, jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych. Powołuje sędziów Sądu Konstytucyjnego, obsadza stanowiska jego przewodniczącego i wiceprzewodniczącego oraz analogiczne stanowiska w Sądzie Najwyższym, mianuje przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Najwyższego Urzędu Kontroli oraz członków Rady Narodowego Banku Czeskiego.
Słowacja
Wybór prezydenta Słowacy powierzają parlamentowi, czyli Radzie Narodowej. Podobnie jak głowa państwa polskiego może on mianować i odwoływać ambasadorów, ma prawo weta wobec ustaw uchwalonych przez Radę Narodową, może rozwiązać Radę Narodową, jeżeli w ciągu 6 miesięcy od chwili wyborów parlamentarnych nie przyjmie ona deklaracji programowej rządu. Ponadto część aktów prawnych wydawanych przez prezydenta nie wymaga kontrasygnaty premiera z wyjątkiem powoływania ambasadorów, ogłaszania amnestii i sprawowania zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi. Podobną pozycję mają prezydenci Niemiec i Włoch.
Francja
Nad Sekwaną to głowa państwa przewodzi Radzie Ministrów i desygnuje kandydata na premiera. Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, ma prawo parafowania traktatów międzynarodowych oraz poddawania różnych kwestii politycznych pod referendum. Może też rozwiązać Zgromadzenie Narodowe. W sytuacjach nadzwyczajnych prezydent może przejąć pełnię władzy w państwie. Spośród państw zachodniej Europy władza prezydenta Francji jest największa.
Gruzja, Rosja, Białoruś
Podobną jak we Francji pozycję ma prezydent leżącej na granicy Europy i Azji Gruzji. Jest on głową państwa, a zarazem zwierzchnikiem ministerstwa bezpieczeństwa państwowego (odpowiednik polskiego MSWiA) oraz ministerstwa obrony. Dzieli władzę wykonawczą z premierem, który stoi na czele rządu złożonego z pozostałych ministerstw. W Europie spotykamy też przypadki, gdzie władza prezydenta jest naprawdę rozległa. Z taką sytuacją mamy do czynienia w Rosji i na Białorusi. O ile w Moskwie głowę państwa formalnie kontroluje Duma, o tyle w Mińsku zrezygnowano z takich fasadowych działań i w ręce prezydenta przekazano niemal całkowitą władzę.
oprac. ŁS
Nasz Dziennik 2010-06-21

Autor: jc