Batalia o schedę po Krzyżakach
Treść
Prokuratorzy IPN, prowadzący śledztwo w sprawie zagrabienia przez hitlerowskie Niemcy Archiwum Zakonu Krzyżackiego będącego częścią Archiwum Koronnego, zamierzają wystąpić do strony niemieckiej o zabezpieczenie bezcennego zbioru. Skradzione pergaminy krzyżackie znajdują się w Tajnym Archiwum Państwowym Pruskiej Fundacji Kultury w Berlinie. Wniosek o pomoc prawną jest gotowy, ale nie może być uruchomiony, ponieważ IPN od dwóch miesięcy czeka na opinię z Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w najbliższym czasie wystąpi do prokuratury niemieckiej o zabezpieczenie i wydanie tzw. pergaminów krzyżackich pochodzących z Archiwum Koronnego Rzeczypospolitej, zrabowanych przez Niemców podczas II wojny światowej z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Postępowanie w tej sprawie wszczął ponad rok temu szczeciński oddział IPN, na wniosek MSZ.
Skorzystanie ze ścieżki pomocy prawnej organów niemieckich w celu rewindykacji zagrabionych dóbr kultury ma charakter precedensu. Dotychczas takie sprawy próbowano rozwiązywać w drodze kontaktów międzyrządowych. W wypadku pergaminów krzyżackich ta metoda nie przyniosła jednak rezultatów. - Po stronie niemieckiej napotkaliśmy mur - usłyszeliśmy w MSZ.
Zostały rewersy
Fakt kradzieży pergaminów nie podlega dyskusji. W aktach sprawy znajdują się rewersy wystawione przez niemieckich funkcjonariuszy, którzy w 1940 r. dokonali zaboru.
- W Ministerstwie Sprawiedliwości, któremu podlega IPN, decyzja o wystąpieniu już zapadła. Czekamy tylko na opinię MSZ i Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego - powiedział prokurator Antoni Kura, naczelnik wydziału nadzoru nad śledztwami w pionie śledczym IPN.
Wniosek do niemieckiej prokuratury o pomoc prawną jest już gotowy. Jego część stanowi postanowienie prokuratora o wydaniu rzeczy. Wniosek o pomoc prawną zawiera także wykaz rzeczy oraz wyciągi z odpowiednich aktów prawnych polskich i międzynarodowych. Prawo międzynarodowe uznaje zabór dóbr kultury przez okupanta za zbrodnię wojenną. - Chodzi o zabezpieczenie rzeczy, będących dowodem w sprawie, dla celów postępowania karnego i przyszłych roszczeń o naprawienie szkody - wyjaśnił prokurator Kura. Podkreślił, że jest to suwerenne działanie prokuratora prowadzącego śledztwo w tej konkretnej sprawie, oparte na kodeksie karnym i kodeksie postępowania karnego. Generalnie bowiem IPN nie zamierza wyręczać innych organów państwowych w staraniach o rewindykację dóbr kultury.
Skradzione pergaminy krzyżackie znajdują się w Tajnym Archiwum Państwowym Pruskiej Fundacji Kultury w Berlinie. Polskie starania o ich zwrot trwają od 1948 r., lecz spotykają się z konsekwentną odmową strony niemieckiej. Niemcy traktują archiwa wytworzone na terenie polskich ziem zachodnich i północnych jako swoją własność - wbrew prawu międzynarodowemu i powszechnie przyjętym zasadom. W archiwistyce obowiązuje zasada terytorialności, tzn. archiwa powinny pozostawać tam, gdzie zostały wytworzone, bez względu na zmiany granic. Na mocy zasady terytorialności Polska pozostawiła własne cenne zbiory za wschodnią rubieżą, a jednocześnie weszła w posiadanie słynnej Biblioteki Pruskiej. Tu nie było grabieży. Wszystko odbyło się zgodnie z prawem. Niemcy natomiast, w celu obejścia zasady terytorialności, stworzyli Pruską Fundację Dóbr Kultury - placówkę, która dla dziedzictwa kulturowego Prus Wschodnich ma być surogatem utraconego terytorium. Fundacja przypisuje sobie własność wszystkiego, co kiedykolwiek znajdowało się w Prusach Wschodnich, zgłasza nawet roszczenia do zabytkowych przedmiotów powstałych w okresie władztwa polskiego.
Wniosek o opinię MSZ i MKiDN w sprawie rewindykacji pergaminów krzyżackich wystosował 4 października prof. Witold Kulesza, wtedy jeszcze szef pionu śledczego IPN. Do dzisiaj oba resorty nie nadesłały do IPN odpowiedzi. - Przesłaliśmy wniosek do prof. Wojciecha Kowalskiego, szefa zespołu ds. rewindykacji dóbr kultury - taką informację uzyskaliśmy w departamencie prawno-traktatowym MSZ. - Pismo dotarło do nas i nadaliśmy mu bieg. Zbieramy opinie zainteresowanych instytucji - poinformował rzecznik MKiDN Jan Kasprzyk. Uzyskaliśmy zapewnienie, że odpowiedź nadejdzie "wkrótce".
Sprawa zatoczyła koło
O tym, że żarna resortowej biurokracji mielą powoli, wiadomo nie od dziś. Zaskakujące w całej sprawie jest co innego: to właśnie MSZ skierowało do Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN wniosek o wszczęcie postępowania karnego. Przygotował go Departament Prawno-Traktatowy. Pod wnioskiem podpisał się prof. Wojciech Kowalski, szef Zespołu ds. rewindykacji dóbr kultury w tym departamencie, znakomity ekspert w tej dziedzinie. Teraz musi sprawę pergaminów opiniować ponownie... Podobna sytuacja ma miejsce w resorcie kultury. Profesor Kowalski zanim wystąpił do IPN o wszczęcie śledztwa, zasięgał opinii dyrekcji Archiwów Państwowych. Tej samej, do której teraz zwróciło się o opinię ministerstwo kultury. I tak krążą pisma między urzędnikami, prawa ręka nie wie, co czyni lewa, a IPN czeka...
Sprawa pergaminów krzyżackich należy do tzw. drażliwych problemów w stosunkach polsko-niemieckich. Niektórzy urzędnicy MSZ - jak wynika z nieoficjalnych wypowiedzi - najchętniej umyliby od niej ręce. Wygląda jednak na to, że tym razem się nie uda. - Stanowisko polityczne nie może równoważyć standardów prawnych. To papierek lakmusowy państwa prawa - uważa prokurator Antoni Kura. Takie też jest stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości.
Skradziony skarb
Bezcenne dokumenty skradzione przez Niemców w czasie okupacji czekają na powrót do Polski od 66 lat. Jest to zbiór 74 pergaminów z XIII-XV w. dotyczących Zakonu Krzyżackiego, które zostały przekazane królowi polskiemu Zygmuntowi I Staremu przez Wielkiego Mistrza Albrechta Hohenzollerna po tzw. hołdzie pruskim, tj. po złożeniu przez Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego hołdu lennego polskiemu władcy w 1525 roku. Najstarszy z dokumentów pochodzi z 1215 roku. Do pergaminów przywieszone są bulle papieskie i pieczęcie władców. Często są to jedyne zachowane egzemplarze pieczęci. Najstarszy pergamin - przywilej protekcyjny dla Zakonu Krzyżackiego, wydany przez Papieża Innocentego III, datowany jest na 18 lutego 1215 roku. Późniejsze zawierają akty nadania ziemi Krzyżakom przez księcia Konrada Mazowieckiego i innych władców, dokumentują przywileje królewskie i cesarskie na rzecz zakonu, zastawy ustanawiane na różnych ziemiach i wreszcie spory Polski z zakonem, rozstrzygane przez sądy papieskie, cesarskie, biskupie oraz przez władców Czech i Węgier. Jeden z najcenniejszych dokumentów - traktat polsko-krzyżacki zawarty 27 września 1422 r. nad Jeziorem Melneńskim, kończący kolejną wojnę polsko-krzyżacką, ma przywieszonych aż 113 pieczęci. Zagrabiony z Archiwum Akt Dawnych w Warszawie zbiór znajduje się obecnie w Tajnym Archiwum Państwowym Pruskiej Fundacji Kultury w berlińskiej dzielnicy Dahlem.
Małgorzata Goss
"Nasz Dziennik" 2006-12-04
Autor: wa